Μαστίχα - Μαστίχι
Ορισμός στο Λεξικό: Μαστίχα ονομάζεται η αρωματική φυσική ρητίνη που εξάγεται από το μαστιχόδεντρο (Πιστακία η λεντίσκος η Χία / Pistacia lentiscus var. Chia).
Η μαστίχα είναι μια φυσική ρητίνη που βγαίνει από τον κορμό του μαστιχόδενδρου.
Έχει χρώμα υπόλευκο- υποκίτρινο και είναι ημιδιαφανής στην αρχή, ενώ όσο παλιώνει αποκτά ένα πιο κιτρινωπό και αδιαφανές χρώμα. Το μαστιχόδενδρο είναι ένας αειθαλής θάμνος που έχει την επιστημονική ονομασία: «Pistacia Lentiscus var. Chia». Παίρνει την πλήρη ανάπτυξή του στα 40-50 χρόνια και ζει περίπου 100 χρόνια ή και παραπάνω. Από τον 5o έως 6ο χρόνο αρχίζει να δίνει την ρητίνη του (μαστίχα) και μετά τον 15ο χρόνο παράγει από 60 έως 250 γραμμ. τον χρόνο και σε σπάνιες περιπτώσεις -τα πολύ μεγάλα δέντρα- μπορούν να αποδώσουν έως 400 γραμμ. τον χρόνο. Η μέση παραγωγή είναι περίπου 150gr ανά δένδρο.
Η Μαστίχα αποκαλείται και Μαστίχη, ή μαστίχι.
10' βίντεο σχετικά με την μαστίχα
Καλλιέργεια της Μαστίχας
Το μαστιχόδενδρο ευδοκιμεί αποκλειστικά και μόνο στην Νότια Χίο. Σύμφωνα με θεωρίες αυτό οφείλεται στο εύκρατο κλίμα και ειδικότερα στο μικροκλίμα της περιοχής, αλλά και στα υποθαλάσσια ηφαίστεια και στο ασβεστολιθικό έδαφος.
Από το παρελθόν έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να καλλιεργηθεί ο μαστιχοφόρος σχίνος σε άλλες περιοχές της Ελλάδας ακόμη και σε άλλα κράτη αλλά πάντα χωρίς επιτυχία.
Τα 24 μαστιχοχώρια της Νότια Χίου είναι: Λιθί, Βέσσα, Ελάτα, Μεστά, Ολύμποι, Πυργί, Αρμόλια, Καλαμωτή, Πατρικά, Φλάτσια, Νένητα, Βουνό, Κοινή, Παγίδα, Καταρράκτης, Έξω Διδύμα, Μέσα Διδύμα, Μερμήγκι, Θολοποτάμι, Καλλιμασιά, Νεοχώρι, Θυμιανά, Βαβίλοι, Άγιος Γεώργιος Συκούσης.
Η προετοιμασία του Σχίνου
Η προετοιμασία του Σχίνου και η συλλογή της μαστίχας είναι πολύ επίπονες εργασίες που αρχίζουν τον χειμώνα με το επιφανειακό όργωμα του χωραφιού και το κλάδεμα του δένδρου. Συνεχίζεται τον Ιούνιο με το καθάρισμα –ξύσιμο του εδάφους κάτω από τον σχίνο για να φύγουν τα ξερά χόρτα. Το έδαφος αφού καθαριστεί επιμελώς, σκουπίζεται με κοινή σκούπα ή με αυτοσχέδια, κατασκευασμένη από κλαδιά φασκομηλιάς ή θυμαριού ή άλλων αυτοφυών φυτών.
Η ισοπέδωση γίνεται με ασπρόχωμα καλά κοσκινισμένο που στρώνεται κάτω από το δένδρο και πιέζεται καλά στο έδαφος για να δημιουργηθεί μια λεία επιφάνεια. Εκεί θα πέσουν τα δάκρυα της μαστίχας για να στεγνώσουν.
Οι σταγόνες της Μαστίχας πάνω στο ασπρόχωμα αποκτούν λαμπρότητα και στερεοποιούνται ευκολότερα. Το ασπρόχωμα το οποίο αποτελείται από ανθρακικό ασβέστιο είναι αδρανές υλικό, δεν επηρεάζει τις φυσικές και χημικές ιδιότητες της μαστίχας αλλά ούτε και την καθαρότητα της. Επίσης λόγω του μεγάλου ειδικού του βάρους δεν το παίρνει ο αέρας. Σε περίπτωση που δεν στρωθεί το ασπρόχωμα κάτω από τον σχίνο, η Μαστίχα που πέφτει κάτω σκουραίνει και χάνει την εμπορική της αξία. Η Μαστίχα αυτή αποκαλείται «μαυρομάστιχο».
Πρώτο Κέντημα (ρήνιασμα)
Όταν ολοκληρωθούν οι προκαταρκτικές εργασίες, στις αρχές Ιουλίου αρχίζει το «κέντημα» το οποίο είναι τομές 10-15mm και βάθους 2-3mm που γίνονται στον φλοιό του δένδρου με ειδικά εργαλεία με κυρίαρχο το «κεντητήρι» -ένα μικρό αιχμηρό σιδερένιο εργαλείο.
Το κέντημα γίνεται πρωινές ώρες, μία φορά την εβδομάδα για 6-8 εβδομάδες. Ο αριθμός των τομών ποικίλει από 20 έως 100 ανάλογα με την ηλικία και το μέγεθος του δένδρου.
Η Μαστίχα θα προέλθει από αυτό τον τραυματισμό (κέντημα) του φλοιού.
Η μεγαλύτερη ποσότητα από τις τομές τρέχει σαν δάκρυ και πέφτει στο ασπρόχωμα. Εκεί πρέπει να μείνει 15-30 μέρες να στερεοποιηθεί, αναλόγως των καιρικών συνθηκών.
Ο βορινός αέρας και η όχι πολύ υψηλή θερμοκρασία επιταχύνουν τη στερεοποίηση της.
Δεύτερο κέντημα
Μετά το πρώτο κέντημα (ρήνιασμα) ακολουθεί και δεύτερο, για 5-6 εβδομάδες, όπου ακολουθούνται και οι προηγούμενες εργασίες.
Η διαδικασία αυτή κρατά μέχρι την τελευταία συλλογή του φθινοπώρου.
Κάθε δέντρο θα κεντηθεί συνολικά από 6 έως 10 φορές. Συνήθως μεσολαβεί μια εβδομάδα από το ένα κέντημα στο άλλο.
Πρώτο μάζεμα
Η πρώτη συλλογή γίνεται από τα μέσα Αυγούστου. Όταν η Μαστίχα σταθεροποιηθεί αρχίζει το μάζεμα της με ένα ειδικό εργαλείο που λέγεται «τιμητήρι». Πρώτα συλλέγεται η χοντρή Μαστίχα από το έδαφος και μετά με το ίδιο εργαλείο η Μαστίχα που έχει πήξει στον κορμό του δέντρου που έχει σχηματίσει «δάκρυα». Η υπόλοιπη Μαστίχα μαζεύεται από το έδαφος με σκούπα μαζί με ξερόφυλλα και πετραδάκια.
Η Μαστίχα τοποθετείται σε ξύλινα κιβώτια και αποθηκεύεται σε δροσερούς χώρους όπου θα καθαριστεί κατά την διάρκεια του χειμώνα.
Δεύτερο Μάζεμα
Το δεύτερο μάζεμα γίνεται από τα μέσα του Σεπτεμβρίου οπότε και συλλέγεται η ψιλή μαστίχα (τα μικρά δάκρυα) από τον κορμό και το έδαφος.
Λόγω μεγέθους και επειδή ο υπερβολική Αυγουστιάτικη ζέστη έχει φύγει, η ψιλή μαστίχα στεγνώνει πιο σύντομα από την χονδρή.
Καθάρισμα μαστίχας
Ο καθαρισμός της μαστίχας είναι ένα επίπονο έργο που ξεκινά τον Νοέμβριο. Συνήθως όλη η οικογένεια συμμετέχει και η διαδικασία καθαρισμού διαρκεί όλη τη χειμερινή περίοδο.
Η μαστίχα πλένεται και τα μεγαλύτερα κομμάτια καθαρίζονται χειροκίνητα ένα προς ένα με ένα μικρό μυτερό μαχαίρι.
Τα μικρά κομμάτια καθαρίζονται με διαφορετικό τρόπο.